Ngôn ngữ kỳ thị, LS Nguyễn Xuân Phước Options

[KhoaNam]

Một hành động kỳ thị - nguồn timesledger.com


Ngôn ngữ kỳ thị

Huyền Trân Công Chúa, con gái vua Trần Nhân Tông và em của vua Trần Anh Tông, lấy vua Chiêm Thành là Chế Mân để đổi lấy châu Ô và châu Lý, tức là vùng Thừa Thiên, Quảng Trị ngày nay. Chiêm Thành một nước ngang ngửa với Đại Việt lúc bấy giờ, một nước từng gây loạn và xâm phạm biên giới Đại Việt nhiều lần, nhưng khi nghe tin công chúa lấy vua Chàm làm chồng thì trong dân gian có câu đồng dao như sau:

Tiếc thay cây quế giữa rừng,
Để cho thằng Mán, thằng Mường nó leo.

Vua một vương quốc hùng mạnh như Chiêm Thành mà vẫn bị người dân Đại Việt gọi là “thằng Mán, thằng Mường” thì chúng ta cũng biết là dân Việt Nam có máu kỳ thị chủng tộc cao, mặc dầu mình cũng chẳng hơn gì người ta.

Nói chung người Việt thường gọi người ngoại quốc bằng... thằng. Thằng Chệt, thằng Mỹ, thằng Tây, thằng Tàu, thằng mọi v.v..., giống như ta thường gọi thằng... cu tí, thằng bé nhỏ nhất trong gia đình. Ngoài ra, những người thuộc sắc tộc thiểu số ta thường gọi là mọi, có nghĩa là người còn bán khai, chưa văn minh, thay vì gọi họ là người Mường, Rađê, Giơ rai, Katu v.v...

Đó là ngôn ngữ có tính cao ngạo, có ý xem thường, hay làm thấp giá trị người thuộc các sắc tộc hay chủng tộc khác. Mặc dù ngày nay, người Việt đã ý thức và đã thay đổi được cách xưng hô với người thuộc sắc tộc hay chủng tộc khác, ngôn ngữ Việt Nam vẫn còn nhiều từ ngữ có tính cách kỳ thị chủng tộc.

Trong xã hội Mỹ, sử dụng ngôn ngữ có tính cách kỳ thị chủng tộc (racial slurs) tuy không phải là phạm luật, nhưng người sử dụng nó có thể chịu nhiều hậu quả không tốt và bất ngờ. Trong kho từ điển từ ngữ kỳ thị chủng tộc của Hoa Kỳ, chúng ta có thể tìm thấy những chữ có tính cách kỳ thị như chữ “gook” hay “dink” để chỉ người Á Châu, đặc biệt trong thời kỳ người Việt tỵ nạn. Mặc dù gook trong nguyên nghĩa được dùng chỉ người lính đối phương người Á Châu trong chiến tranh, sau năm 1975, nhiều người Mỹ không thích làn sóng di dân của người Việt Nam đã có những khẩu hiệu như: Gooks go home!

Một trong những chữ người da trắng hay dùng để chỉ người da đen là “nigger”. Mặc dù chữ “nigger” phát xuất từ chữ “negro” trong tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là đen, nhưng qua nhiều thời kỳ kỳ thị chủng tộc, chiến tranh Nam Bắc, cuộc chiến đòi nhân quyền và dân quyền cho người da đen, chữ nigger là chữ có nghĩa xấu, tương tự với chữ “mọi đen” trong tiếng Việt.

Hoa Kỳ là quốc gia dân chủ đầu tiên trên thế giới nhưng lại là một quốc gia xóa nạn nô lệ chậm nhất so với các quốc gia Tây phương. Và tiến trình xóa nạn nô lệ người da đen đầy chông gai. Hoa Kỳ phải can qua một cuộc nội chiến kéo dài với tổn thất tổng cộng 600,000 binh sĩ bị tử thương ở cả hai miền Nam Bắc. Khi Bắc Quân chiến thắng thì Tổng thống Abraham Lincoln mới tuyên bố giải phóng nô lệ trên toàn quốc.


Di sản của chế độ nô lệ và phân biệt chủng tộc không thể một sớm một chiều xóa bỏ. Thế nhưng chế độ phân biệt chủng tộc vẫn tồn tại cho đến thập niên 1960. Một số chính sách phân biệt chủng tộc như cấm người da đen không được dùng toilet chung với người da trắng ở nơi công cộng, nhà hàng có quyền cấm người da đen, người da đen không được ngồi chung với người da trắng trên xe bus hay xe lửa, người da đen không được học chung với người da trắng, các cơ quan công quyền không được tuyển dụng người da đen...

Thập niên 1960 đánh dấu phong trào dân quyền của mục sư Martin Luther King. Sau khi phong trào dân quyền thành công thì những chính sách phân biệt đối xử người da đen dần dần bãi bỏ. Trong thập niên đó, song song với chiến tranh Việt Nam, Hoa Kỳ phải đương đầu với cuộc vận động dân quyền của người da đen trên đất Mỹ. Đã có lúc mâu thuẫn chủng tộc lên cao độ tưởng chừng Hoa Kỳ phải lâm vào một nội chiến lần thứ hai.

Ngày nay Hoa Kỳ đã có tổng thống người da đen đầu tiên. Điều đó cho thấy có một bước tiến bộ dài trong quan hệ chủng tộc trong xã hội. Tuy nhiên ngôn ngữ có tính kỳ thị vẫn còn tồn tại trong dân gian.

Hoa Kỳ, một quốc gia đa sắc tộc và chủng tộc, đang cố gắng xây dựng một xã hội bình đẳng cho mọi người. Ngôn ngữ kỳ thị là một cản trở cho việc xây dựng xã hội bình đẳng đó.

Muốn loại bỏ ngôn ngữ kỳ thị trong xã hội mà không có áp lực của luật pháp là một công trình gian nan. Làm thế nào để mọi người có thể ý thức được một xã hội văn minh là một xã hội đã từ bỏ ngôn ngữ kỳ thị? Nói như Hillary Clinton: It takes a village... Mọi người trong “làng” phải cùng nhau làm chuyện đó.

Sinh hoạt chính trị Hoa Kỳ thỉnh thoảng vẫn xuất hiện một số chính trị gia chợt thốt ra những từ ngữ kỳ thị. Thông thường các chính trị gia nầy lên tiếng xin lỗi cử tri ngay lập tức. Trong mùa tranh cử, từ ngữ kỳ thị là từ ngữ nhạy cảm cần phải tránh.

Trong thế giới giải trí, các tài tử, show hosts cũng tránh sử dụng từ ngữ kỳ thị.

Câu chuyện về Paula Dean gần đây là một thí dụ điển hình. Paula Dean là TV host show cho chương trình nấu ăn của Food Network. Bà là người theo tạp chí Forbes có mức lương cao thứ tư trong giới host show về nấu ăn với $4 triệu rưỡi mỗi năm và hằng năm chương trình nấu ăn của bà đem về cho Food Network 17 triệu đô. Bà bị tố cáo là đã dùng ngôn ngữ kỳ thị, trong trường hợp nầy bà dùng chữ “nigger” đối với người da đen. Mặc dầu bà đã xin lỗi, và cũng được nhiều người ủng hộ, nhưng Food Networks đã tuyên bố cho bà nghỉ việc, và QVC, chương trình bán hàng trên TV, cũng sẽ cho bà nghỉ việc. Người ta tiên đoán là đế chế nấu ăn của Paula Dean sẽ sụp đổ trong năm nay.

Dùng ngôn ngữ kỳ thị tuy không phạm luật vì nó nằm trong phạm trù đạo đức, nhưng sử dụng từ ngữ kỳ thị có thể dẫn đến những trường hợp phạm luật. Sử dụng ngôn ngữ kỳ thị để ức chế người khác có thể bị truy tố về tội quấy rối (harassment), hay nếu gây thương tích cho nạn nhân thì sẽ bị thêm tội hận thù chủng tộc (hate crime).

Paula Dean và chương trình Food Network - nguồn timesledger.com