Bàn về Yêu và Ghen: Cái Ghen lạ đời của Nghệ sĩ Năm Châu, SG Nguyễn Phương Options

[VanAnh]

Bàn về Yêu và Ghen: Cái Ghen lạ đời của Nghệ sĩ Năm Châu

Thời hoàng kim của sân khấu cải lương trong các thập niên 50, 60, 70, 80 có rất nhiều chuyện lạ thường, người ngoài giới nghệ sĩ khó mà tưởng tượng ra được. Cứ kể chuyện "Ghen" trong giới nghệ sĩ, cũng là lắm chuyện kỳ thú và bất ngờ.

Nói đến "Ghen" thì ai cũng biết đó là tình cảm biến thành hành động không tự kiểm soát được của người cảm thấy người yêu của mình hoặc vợ/chồng mình bị người khác cướp đoạt. Hoặc chỉ mới nghi ngờ người yêu của mình hoặc vợ/chồng của mình yêu người khác hoặc chỉ mới có cảm tình sơ sơ với người khác, người đàn ông hay người đàn bà trong cuộc đã nổi máu ghen, có thể ghen đúng nhưng cũng có trường hợp ghen bóng ghen gió, nhưng một khi đã nổi máu ghen lên là người ghen có thể có những lời nói hoặc hành động nhằm làm hại người tình địch. Hành động và lời nói trong tình trạng đang ghen thật khó mà tự kiểm soát hay kềm chế được.

Các trang nhật báo Saigon trong các thập niên 50, 60 đã đăng nhiều trận đánh ghen tàn nhẫn và được mọi người biết như chuyện cô Hườn vì ghen mà tưới xăng đốt chết ông chồng hay đi lang chạ. Cô vũ nữ Cẩm Nhung bị bà vợ của ông Trung tá X... ghen tạt a-xít đến độ bị tàn phế suốt đời. Một cô vũ nữ của một vũ trường danh tiếng ở Saigon bị vợ một ông Đại tá Tỉnh trưởng mướn người bêu xấu bằng cách lột quần cô ta ngay tại chợ giữa ban ngày. Một bà vợ khác quá ghen nên lợi dụng lúc ông chồng ngủ mê, dùng cây kéo lớn cắt đứt ''của quý'' của chồng rồi quăng cho chó tha mất! Có những bà vợ lớn mướn nhiều cô gái đánh hội đồng cô vợ bé... Có những ông chồng ghen mướn du đãng chém "để thẹo" trên mặt người đã cướp vợ của ông ta... Có người ghen quá, nhưng không thể phát tiết ra sự hờn ghen của mình nên cuồng tâm mất trí, phát điên... Có người ghen quá nên cạo đầu đi tu hoặc lấy một người khác để trả thù chồng hay trả thù vợ...

Trong giới nghệ sĩ, vì ảnh hưởng của nghề ca hát nên họ biểu lộ sự ghen tương khác với cách biểu lộ tình cảm của người dân thường.

Hồi tôi mới xuống ghe hát (1948) phải khó khăn lắm tôi mới làm quen được với cuộc sống xô bồ xô bộn của giới nghệ sĩ cải lương. Đào Lệ Thơ là vợ của kép chánh Thanh Cao nhưng khi đóng tuồng thì lại vào vai mẹ và Thanh Cao đóng vai con, họ xưng hô "mẹ mẹ, con con" ngọt xớt trên sân khấu. Trong khi đào Ngọc An, vợ của ông bầu Hơn, thì đóng vai vợ của kép chánh Thanh Cao. Ban ngày Thanh Cao gọi bà Bầu, ông Bầu một cách nghiêm trang, kính cẩn, nhưng đêm đêm trên sân khấu, dưới ánh đèn màu rực rỡ, Thanh Cao lại gọi Ngọc An "em ơi, mình ơi", cứ như là đôi vợ chồng son đang yêu nhau tha thiết. Từ lời nói âu yếm đến ánh mắt trao tình, điệu bộ lả lơi, họ sống trọn vẹn với vai tuồng chồng vợ, trong khi đó những ông chồng thật, bà vợ thật ở ngoài đời, đêm đêm phải bị mất chồng, mất vợ ngay trước mắt nhưng lại tuyệt đối không được ghen!
Ai cũng biết trên sân khấu, một nữ diễn viên trong tuồng này thì đóng vai vợ của anh kép này, nhưng trong tuồng khác thì lại đóng vai vợ của một anh kép khác. Vợ chồng thật của một cặp nghệ sĩ sân khấu không phải lúc nào cũng được đóng tuồng cặp với nhau. Khi diễn những cảnh yêu đương thì diễn viên phải diễn như họ đang yêu nhau thật, lời ca, ánh mắt, nụ cười đến cả những màu mè điệu bộ, họ đều biểu hiện như họ yêu nhau say đắm một cách chân thành. Người chồng hay vợ mà có người hôn phối là nghệ sĩ đang diễn cảnh yêu đương như vậy cũng phải chấp nhận đó là hành động nghệ thuật trên sân khấu để đừng có nổi ghen mà tự làm khổ mình hay làm khổ người hôn phối của mình.

Trên lý thuyết thì như vậy, nhưng trong thực tế tôi biết nhiều diễn viên có gia đình riêng nhưng khi họ diễn cặp với nhau trong nhiều tuồng thì tình cảm nảy sinh, khiến cho họ yêu nhau thật và phá vỡ gia đình cũ của họ để trở thành đôi kẻ yêu nhau thật sự như trong vở tuồng mà họ đã thủ diễn. Người vợ và anh chồng bị cắm sừng chỉ có thể biểu lộ nổi ghen của mình bằng cách là đành rời xa đoàn hát đó, kiếm một đoàn hát khác mà sinh sống. Họ có phản ứng tiêu cực như vậy là vì dư luận của các ký giả kịch trường và khán giả ái mộ nghệ sĩ cho rằng họ không tương xứng với người hôn phối vừa bội phản họ. Ví dụ: Trong đầu thập niên 60, nữ nghệ sĩ Út Bạch Lan có chồng là anh Ba Hóa, một người giàu có, đóng tiền thế chân cho bà bầu gánh hát dưới danh nghĩa bán vé hát để có tiền lương tức là tiền lời hằng đêm. Anh Ba Hóa có tiền cung phụng cho Út Bạch Lan, đồng thời thông qua tài năng của Út Bạch Lan, anh thu lợi bằng cách chiếm giữ số tiền contrat cao mà Út Bạch Lan ký hợp đồng công tác với đoàn hát Thanh Minh. Trong lúc đó, Thành Được đã có vợ là cô đào Kim Xuyến ở đoàn hát Thanh Cần. Khi về hát cho đoàn Thanh Minh thì chỉ có Thành Được ký contrat, Kim Xuyến ở lại hát cho gánh hát Thanh Cần dưới tỉnh lẻ. Khán giả, ký giả kịch trường đều cho là Thành Được với Út Bạch Lan mới thật sự xứng đôi với nhau, không ai binh vực cho đôi kẻ thất thế bị bội phản là Ba Hóa và Kim Xuyến.

Soạn giả lão thành Năm Nở nói: "Tôi biết có một nghệ sĩ đem chuyện bị vợ phản bội ra để mà phân tích, mổ xẻ tâm lý và ông ấy viết thành một vở tuồng cải lương rất là hay, nói lên được tâm lý phức tạp của những người trong cuộc tình tay ba đó".

Qua lời kể của soạn giả Năm Nở và anh quản lý Tám Kiết, em rể của cố nghệ sĩ Nguyễn Thành Châu, tôi được biết cố soạn giả Năm Châu có ba vở tuồng nói lên quan niệm về tình yêu, cuộc sống và chủ trương nghệ thuât, tiêu biểu cho cuộc đời của ông: đó là các vở Nợ Dâu, Men Rượu Hương Tình và Sân Khấu Về Khuya.

Chuyện tuồng Men Rượu Hương Tình bắt nguồn từ câu chuyện tình tan vỡ sau đây:
Anh Năm Châu và nữ danh ca T.S là đôi vợ chồng nghệ sĩ của gánh hát Trần Đắc, được nhiều khán giả và đồng nghiệp ái mộ. Họ chung sống với nhau, có 5 con, trong số đó có cô con gái là nữ danh ca T.H của hãng dĩa Asia. Danh ca T.S nổi danh lớn nhờ ở tài ca thu thanh trong dĩa hát, trên sân khấu cải lương cô chỉ là đào nhì, đào ba, được khán giả ái mộ chỉ là nhờ ở giọng ca chớ không do diễn xuất.

Anh Năm Châu không thể đưa tên tuổi của vợ anh, nữ danh ca T.S, lên cao hơn nữa, trong khi đó ông chủ hãng dĩa đã đưa tên tuổi của nữ danh ca T.S lên cao bằng ngang ngửa với danh vọng của vua vọng cổ Út Trà Ôn qua các bộ dĩa Đêm Khuya Trông Chồng, Tình Mẫu Tử, Xử Án Bàng Quý Phi, Hoa Rơi Cửa Phật... Với trên 100 bộ dĩa trong những tháng năm dài cộng tác với hãng dĩa, nữ danh ca T.S xứng đáng với danh hiệu Đệ Nhứt Nữ Danh Ca thời tiền chiến. Cô xa rời sân khấu trình diễn để có thời gian thu thanh cho hãng dĩa, xa mặt cách lòng, người thật sự có thể giúp nâng cao danh vọng và tiền tài cho danh ca T.S là ông chủ hãng dĩa. Do đó, hôn nhân của anh Năm Châu và cô T.S gãy đổ, cô trở thành người vợ thứ của ông chủ.

Từ nổi đau bị phụ tình, soạn giả Năm Châu đã sáng tác một vở kịch nhan đề Phụ Phàng, sau đó vài năm vở kịch Phụ Phàng được viết dưới dạng một vở tuồng cải lương với nhan đề Men Rượu Hương Tình, hát trên sân khấu Trần Đắc. Những năm cuối thập niên 40 qua đầu thập niên 50, vở tuồng Men Rượu Hương Tình được hát trên sân khấu Con Tằm, rồi trên sân khấu đoàn Việt Kịch Năm Châu.

Tôi phải mất nhiều năm sưu tầm mới tìm được bộ dĩa hát 78 tours tuồng Men Rượu Hương Tình của cố soạn giả Nguyễn Thành Châu và hình ảnh của các nghệ sĩ Năm Châu, Ba Vân, Từ Anh, Tư Út, Ba Liên hát tuồng này trong năm 1949.


Tóm tắt cốt truyện tuồng Men Rượu Hương Tình:


Nam Bình, một nghệ sĩ sống hết mình cho nghệ thuật, cùng vợ là Thu Hồ phiêu bạt rày đây mai đó trên sân khấu của gánh hát nhỏ do Nam Bình lập ra. Một bầu chủ gánh hát "đại ban" để ý đến vợ chồng anh, liền bỏ tiền ra mời về hát giúp. Tên tuổi của Thu Hồ ngày càng sáng chói, trở thành thần tượng của khán giả đến với gánh Nam Thinh này. Thế rồi, Thu Hồ phải lòng kép chánh trong đoàn là Bảy Minh. Tin đồn đến tai Nam Bình nhưng anh không tin. Sự thực vẫn là sự thực. Thu Hồ trở nên lạnh nhạt với Nam Bình. Anh buồn tê tái, nhưng với tâm niệm yêu nghệ thuật đến mức xem "sân khấu là thánh đường" thiêng liêng, cao quý nên Nam Bình dồn hết "trái tim và khối óc" cho công việc. Những tưởng sẽ quên được con người bạc bẽo kia nhưng nỗi buồn cứ lảng vảng, dằn vặt anh.

Nam Bình đâm ra chè chén cờ bạc. Nghề của anh ngày càng xuống dốc, khán giả bắt đầu chán anh và tay bầu chủ lắm phen quát mắng.
Một hôm, dưới bóng lạnh lùng của trăng khuya, Nam Bình tận mắt chứng kiến vợ anh hẹn hò thân mật với tình nhân. Nam Bình không can thiệp vào vì anh đã hiểu ra: tình yêu giữa họ đã quá đỗi mặn nồng.

Nam Bình trở về gánh hát xưa, chia sẻ ngọt bùi với đồng nghiệp. Sức lực mỏi mòn nhưng vì cuộc sống của anh em trong gánh hát, Nam Bình vẫn phải đứng ra cáng đáng, ca hát trên sân khấu ọp ẹp. Cuối cùng trên giường bệnh, anh đã vĩnh viễn ra đi, trên môi vẫn thảng thốt gọi tên Thu Hồ vợ anh ngày xưa.

Năm Châu với Men Rượu Hương Tình chính là bản tình ca mang dáng dấp của cuộc đời ông. Ở đó, người nghệ sĩ với tình yêu như bất chấp thời gian và không gian. Có lúc nó xâu chuỗi cả quá khứ, hiện tại và tương lai để mà yêu, mà ghen mà gắn bó cuộc đời với nghệ thuật. Và có lúc thật bàng hoàng, người nghệ sĩ như muốn kéo thời gian ngưng đọng để được chiêm nghiệm lại mình trong tác phẩm và trong tình yêu. Và hình như với nghệ sĩ Năm Châu, đây chính là nơi ông sống và nơi dừng chân cuối cùng.
Trong vở Men Rượu Hương Tình, nhân vật mang tên nghệ sĩ Nam Bình phải chăng là mang dáng vóc và tâm tình của chính tác giả Năm Châu? Anh chàng nghệ sĩ này thánh thiện bao nhiêu trong nghệ thuật thì lại ngờ nghệch bấy nhiêu trong tình yêu. Nói như vợ anh lúc ấy là "Anh yêu văn chương hơn yêu đàn bà". Nam Bình phần vì không hiểu cái tâm lý vốn phức tạp của một phụ nữ nhan sắc, nhạy cảm của vợ là Thu Hồ, lại càng không hiểu cái cạm bẫy cao cường của kẻ vung tiền ra để mua tình, vậy nên Nam Bình phải mất vợ.

Những cốc rượu cuống cuồng nốc cạn, những canh bạc nháo nhào như cố lấp đầy khoảng trống của một kiếp nghệ sĩ phù du. Nhưng càng gắng sức, nỗi trống trải cô đơn ở Nam Bình càng trở nên dày đặc. Và trong cuộc đời nuối tiếc đuổi theo bất tận một bóng hình cũ, Nam Bình đã bỏ rơi biết bao con người thủy chung với sân khấu: những anh hậu đài, những đào kép con đã từng cùng anh chia sẻ trong cái cảnh nghèo khó của một gánh hát cỏn con. Nhưng Nam Bình là người tôn sùng cái đẹp. Giữa lúc anh nuôi ý định trả thù vợ anh và tình địch, bất chợt anh chứng kiến cảnh họ yêu nhau và che chở cho nhau, anh bàng hoàng tự nói: Họ yêu nhau đến bực đó sao?

Vậy rồi cái đẹp từ hai con người yêu nhau đã cảm hóa lòng anh, đã vực dậy cái ý thức nghệ sĩ trong Nam Bình. Anh không trả thù họ. Anh ra đi, trở về với những người bạn nhỏ, anh hát với họ, hát cho khán giả và anh trút hơi thở cuối cùng giữa đồng nghiệp và khán giả hâm mộ anh. Thu Hồ khi ấy trở lại, nhưng muộn rồi!

Thông qua vở tuồng Men Rượu Hương Tình, ông Năm Châu nêu lên tâm trạng của người nghệ sĩ khi bị mất tình yêu, họ vẫn vì yêu mà ghen, hận và nuôi ý định trả thù, nhưng rồi với ý thức của một nghệ sĩ, họ cảm thấy họ đuổi bắt hạnh phúc... thì cái hạnh phúc đó không chỉ ở trong cái tình chồng nghĩa vợ thông thường mà họ còn thấy cái hạnh phúc bao trùm lên trên tất cả là cái đẹp, cái thành công của sự nghiệp nghệ thuật của họ.

Nếu không cùng đồng hành tìm kiếm cái đẹp nghệ thuật thì sự gắng bó giữa vợ chồng nghệ sĩ đó thiếu chất keo sơn của cái đẹp nghệ thuật để mà gắn kết họ lại với nhau. Phải chăng đó cũng là trường hợp đã xảy ra cho Út Bạch Lan khi cô phải chọn giữa anh nhà giàu Ba Hóa với người nghệ sĩ Thành Được, một đôi xứng đào xứng kép trên sân khấu với nhau, còn một đằng là sự trao đổi giữa tiền và tình.

Có thể hiểu là khi luận về cái Yêu và Ghen của giới nghệ sĩ, người ta không thể không luận đến tính chất quan hệ của sự đồng cảm trong nghệ thuật giữa hai nghệ sĩ đang yêu nhau. Có một cái gì rất lãng mạn, một sự tỏa sáng trong tâm hồn. Họ luôn coi trọng tình yêu, danh dự và sức hấp dẫn của đời sống tinh thần.

SG Nguyễn Phương 2011